Uit onderzoek blijkt dat jongeren wereldwijd een groot risico lopen op mentale problemen. Tegelijkertijd hebben zij juist slechte toegang tot snelle en passende zorg. Deze kloof tussen behoefte en aanbod wordt ook wel de treatment gap genoemd. Het gevolg is dat veel jongeren lang zonder steun blijven, waardoor klachten verergeren en de impact op hun gezondheid en toekomst groot kan zijn.
Deze bevindingen komen uit de studie van Therese van Amelsvoort en Sophie Leijdesdorff (2022). Hun onderzoek heet “Peer involvement and accessibility as key ingredients for 21st century youth mental health care services”. Zij keken naar de positie van jongeren in de geestelijke gezondheidszorg en pleiten voor een grote vernieuwing van hoe die zorg is ingericht.
De onderzoekers sluiten aan bij het werk van McGorry en collega’s. Die wijzen internationaal al langer op het belang van toegankelijke en laagdrempelige hulp. Samen laten zij zien dat jongeren niet alleen hulp nodig hebben, maar ook zelf kunnen meedenken en meebeslissen over hoe die hulp eruitziet.
De impact van de coronapandemie
De coronapandemie heeft deze noodzaak extra duidelijk gemaakt. Volgens de onderzoekers vormt de pandemie de grootste bedreiging voor de geestelijke gezondheid sinds de Tweede Wereldoorlog.
Vooral jongeren hebben hieronder geleden. Het aantal meldingen van eenzaamheid, suïcidaliteit en verwijzingen naar specialistische zorg is toegenomen. Ook vielen meer jongeren uit in het onderwijs, met mogelijke gevolgen voor hun verdere toekomst.
Impuls digitalisering
Crisisperiodes kunnen ook leiden tot nieuwe ideeën. Tijdens de pandemie kreeg de digitalisering van de samenleving een sterke impuls. Daardoor kwamen digitale zorgtoepassingen dichterbij, zoals mHealth-interventies die via apps of online platforms jongeren ondersteunen. Deze vormen van hulp zijn transdiagnostisch (red.: niet gericht op één specifieke diagnose, maar bruikbaar bij meerdere soorten psychische problemen), laagdrempelig en sluiten aan bij een generatie die is opgegroeid in een digitale wereld.
Waarom toegang zo belangrijk is
Een van de grootste problemen blijft de toegankelijkheid van de zorg. Ondanks inspanningen in de afgelopen tien jaar lukt het nog steeds niet goed om jongeren te bereiken, vooral jongeren met een verhoogd risico op psychische problemen.
McGorry en collega’s wijzen erop dat dit deels komt door de manier waarop de traditionele zorg is georganiseerd. Jongeren ervaren meerdere drempels als ze hulp willen zoeken:
- Stigma en schaamte
- Zorgen over kosten
- Beperkte kennis van psychische problemen
- Lange wachtlijsten
- Niet weten waar ze terechtkunnen
Deze barrières zorgen ervoor dat veel jongeren pas hulp zoeken als problemen al ernstig zijn. De periode tussen de eerste klachten en het eerste contact met hulpverleners kan soms jaren duren. Hulpverleners zien vaak alleen dat startmoment, maar niet de lange weg die jongeren daarvoor al hebben afgelegd.
Vroeg ingrijpen is nodig
Om eerder te kunnen ingrijpen, moet de toegankelijkheid van de zorg omhoog. McGorry en collega’s noemen drie kernpunten:
- Co-design – jongeren zelf betrekken bij het ontwerpen van zorg
- Peer involvement – de inzet van leeftijdsgenoten
- Soft entry – een laagdrempelige eerste stap richting hulp
Peer support, steun door leeftijdsgenoten of jongerenvrijwilligers, is volgens hen een waardevolle vernieuwing.
De waarde van peer support
In veel landen wordt peer support vooral gezien als een goedkope oplossing in situaties met een tekort aan professionals. Van Amelsvoort en Leijdesdorff benadrukken echter dat het meer is dan dat. Zij stellen dat peer support een cruciaal onderdeel moet zijn van de zorg voor jongeren.
Jongeren voelen zich vaak vrijer om gevoelige onderwerpen te bespreken met leeftijdsgenoten. Het kan gaan om suïcidaliteit, angst of seksueel misbruik. Peer support maakt de drempel lager en kan herstel bevorderen. Uit onderzoek blijkt dat jongeren zowel op meetbare (kwantitatieve) als persoonlijke (kwalitatieve) manieren vooruitgang boeken door steun van peers.
Voor een goede uitvoering zijn wel voorwaarden nodig:
- Duidelijke afspraken over de rol van peer workers en professionals
- Voldoende training en begeleiding
- Een nauwe verbinding met de rest van het zorgsysteem
First-stop in plaats van one-stop
Volgens de onderzoekers is het niet haalbaar om in elk jongeren-inlooppunt het volledige aanbod van zorg aanwezig te hebben. Bovendien zou dat de drempel kunnen verhogen. Daarom spreken zij liever over “first-stop shops” in plaats van “one-stop shops”.
Een first-stop is een plek waar jongeren gemakkelijk binnenlopen en een eerste gesprek kunnen hebben. Van daaruit kan samen gekeken worden naar vervolgstappen, passend bij de situatie van de jongere. Welke voorzieningen daarbij betrokken zijn, kan het beste regionaal worden bepaald, afgestemd op wat er lokaal beschikbaar is en wat jongeren nodig hebben.
Meer onderzoek en verandering in houding
De onderzoekers benadrukken dat er nog meer onderzoek nodig is naar de waarde van peer support. Zowel kwalitatieve als kwantitatieve studies zijn belangrijk om beter te begrijpen hoe peer support bijdraagt aan toegankelijkheid en effectiviteit van de zorg.
Daarnaast is een verandering in houding nodig bij professionals. Niet alleen het systeem moet vernieuwen, maar ook de manier van werken en denken van de mensen in dat systeem. Input van jongeren zelf is daarvoor essentieel: zij kunnen laten zien wat nodig is en waar professionals vaak aan voorbijgaan.
Samenwerking tussen domeinen
Mentale problemen bij jongeren gaan vaak samen met problemen op andere gebieden, zoals school, werk of thuis. Daarom pleiten de auteurs voor een multidisciplinaire aanpak.
Dat betekent samenwerking tussen zorg, onderwijs en sociale voorzieningen. Het ontwerp van toegankelijke zorg moet breed worden opgepakt, met aandacht voor alle levensgebieden van jongeren.
Conclusie
Jongeren hebben dringend behoefte aan toegankelijke en vernieuwende geestelijke gezondheidszorg. Peer support en laagdrempelige toegang zijn volgens hen geen extra’s, maar kernonderdelen van moderne jeugdhulp.
De onderzoekers benadrukken dat jongeren vaak al een lange weg achter de rug hebben voordat zij bij de hulpverlening binnenstappen. Door in te zetten op peer support, co-design en first-stop centra kan die weg korter, begrijpelijker en beter worden gemaakt.
Benieuwd naar alle resultaten?
Je kunt hier het volledige wetenschapplijke artikel lezen met de titel “Peer involvement and accessibility as key ingredients for 21st century youth mental health care services“.
Heb je vragen over ons wetenschappelijk onderzoek? Neem gerust contact op, we vertellen je er graag meer over.